مسافر طبیعت

چه ره آورد سفر دارم از این راه دراز؟

مسافر طبیعت

چه ره آورد سفر دارم از این راه دراز؟

آزولا، بلاى جان طبیعت شمال

سرخس آزولا در اواسط دهه ۱۳۶۰ از یکى از کشورهاى جنوب شرقى آسیا به عنوان گیاه جاذب ازت هوا براى غنى سازى شالیزارها و اجراى طرح هاى مطالعاتى وارد کشور شد. «آزولا» در کشورهایى همچون چین، ویتنام و فیلیپین علاوه بر غنى سازى مزارع برنج به عنوان کود سبز، براى خوراک دام و طیور حتى درمواردى به عنوان خوراک انسانى مورد استفاده قرار مى گیرد.اما این گیاه، در سال ۱۳۶۷ در اکثر مانداب هاى شمال کشور از جمله تالاب انزلى منتشر شد.

در توجیه استفاده از آزولا در ایران استدلال مى شد که به دلیل رابطه همزیستى آن با جلبک خاصى به نام آنابینا آزولى مى تواند منجر به تولید ازت فراوان و کاهش مصرف کودهاى ازته در خاک شود.

به گفته برخى ازکارشناسان منبع اصلى تأمین کود ازته در زراعت برنج ، اوره است که به علت شرایط غرقابى مصرف کود اوره در زراعت برنج، ۴۰ تا ۶۰ درصد تلفات را به دنبال دارد و بررسى ها نشان مى دهد که حضور آزولا در اراضى برنجکارى مى تواند سبب صرفه جویى قابل توجهى در مصرف اوره شود.

به گفته آنان با توجه به این که قسمتى از تلفات کود اوره به صورت گازهاى سمى NH3، NO2 ، N2، N2Z وارد جو مى شود، کشت آزولا مى تواند مصرف اوره را تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کاهش دهد. بر اساس استدلال هاى یاد شده با تکثیر و گسترش گیاه آزولا در مزرعه مى توان تا حد زیادى از تلفات ازت، فسفر، پتاس، کلسیم، گوگرد، آهن، منیزیم، روى، منگنز، کبالت و مس جلوگیرى کرد.

ضمن این که پوشش ضخیم آزولا علاوه برکنترل علف هاى هرز مى تواند، به عنوان کود سبز در جایى که کودهاى سبز دیگر نمى توانند رشد کنند، کشت شود. براساس مستندات موجود این گیاه پس از ۵ سال از تاریخ ۱۳۶۷ به نحو خطرناکى سطح تالاب انزلى را پوشاند و دامنه آن به قدرى گسترش یافت که از سال ۷۷ به عنوان یک بحران زیست محیطى در استان گیلان مطرح شد. اما وجود و مشکل آزولا که در گذشته به تالاب انزلى ختم مى شد اکنون فراتر از محیط آبى این تالاب در سطح وسیعى از تالاب ها و محیط هاى آبى استان هاى گیلان و مازندران پراکنده شده است.

برخى از کارشناسان این گیاه را بدترین گونه غیربومى مى دانند که بدون مطالعه همه جانبه آثار آن وارد شمال کشور شد و هم اکنون به یک معضل بزرگ خصوصا براى طبیعت گیلان تبدیل شده است. اما رشد انفجارى این گیاه غیربومى در محیط هاى آبى استان گیلان بویژه در سواحل لب شور دریاى خزر در مقایسه با موطن اصلى اش تعجب محققان و کارشناسان را برانگیخته است.

این گیاه داراى ریشه هاى چند میلیمترى است که در سطح آب و مناطق مرطوب به طورسریع رشد مى کند و جوانه ها بر روى گیاهان قدیمى تر مى روید و با پوساندن گیاهان زیرین از آنها به عنوان منبع غذایى استفاده مى کند. گیاه آزولا که از طریق (اسپوروکارپ) و سبزینه تکثیر مى یابد، در صورت فراهم بودن شرایط مى تواند وزن خود را در مدت ۲ تا ۳ روز به ۲ برابر برساند. ضمن آنکه آزولا به راحتى بوسیله جریان هاى آب و پرندگان و وسایل نقلیه جابجا مى شود و در مدت کوتاهى منطقه وسیعى را فرا مى گیرد.

براساس شواهد موجود در حال حاضر این گیاه بسیارى از گونه هاى گیاهى آبزى با ارزش شناور و غوطه ور مانند گیاه عدسک آبى تالاب انزلى، گیاه اسپیرودلا و لاله تالابى محیط هاى آبى گیلان و مازندران را مورد تهاجم قرار داده است. این گیاه مزاحم، همچنین با مفروش کردن سطح آب هاى راکد در محیط هاى تالابى همانند تالاب انزلى مهاجرت و ورود پرندگان را نیز با اختلال مواجه کرده است. علاوه بر آثار مخرب آزولا بر تالاب ها، بسیارى از شالیکاران برخلاف انتظار این گیاه را یک مشکل براى شالیزارهاى خود مى دانند.

یک کشاورز در این باره مى گوید: با وجود این که برخى بر مفید بودن گیاه آزولا در مزارع شالیزارى تأکید دارند ولى این گیاه مانع رسیدن اکسیژن کافى به ساقه برنج شده و براى آن نیز مشکل ایجاد مى کند. در همین حال بسیارى از کارشناسان و مدیران بخش هاى کشاورزى بر استفاده مفید این گیاه بخصوص براى غذاى دام و طیور اصرار دارند. برخى از کارشناسان معتقدند: گیاه آبزى آزولا مى تواند به یک خوراک عمده و پرفایده براى دام، طیور و آبزیان تبدیل شود.

به گفته آنان ذرت سیلو شده ۶ درصد پروتئین دارد درحالى که پروتئین سیلو شده آزولا ۱۲ درصد است ضمن این که سیلوى آزولا را مى توان به صورت فشرده و بى هوازى با ترکیبى از سبوس برنج و ملاس چغندر تهیه کرد و در دسترس دامداران قرار داد. به گفته آنان ترکیبات غذایى گیاه آزولاى سبز، ۱۶ درصد پروتئین خام، ۱/۱ درصد کلسیم و ۲۴ درصد فسفر است. اما برخى از محققان به دلیل جذب بسیار بالاى مواد سمى و فلزات سنگین از سوى آزولا، هر گونه استفاده از این گیاه را بدون مطالعه آن خطرناک ارزیابى مى کنند.

رئیس گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعى دانشگاه گیلان در این باره گفت: استفاده از این گیاه براى غذاى دام قبل از هر گونه مطالعه و بررسى به دلیل جذب مواد سمى از سوى آن، بسیار خطرناک است.  یکی از محققین و تالاب شناسان که مطالعات جامعى در تالاب انزلى و درباره گیاه آزولا انجام داده است، مى گوید: این گیاه شناور با ایجاد رقابت غذایى در تالاب ها براى گیاهان بومى شناور و غوطه ور تالاب ها مزاحمت ایجاد کرده و حیات این گیاهان را بطور جدى با خطر مواجه ساخته است.  این گیاه غیربومى عوامل زنده و غیرزنده اکوسیستم آبى تالاب ها و آبگیرهاى شمال کشور را تهدید مى کند. این گیاه برخلاف زادگاه اصلى اش در جنوب شرقى آسیا در شمال کشور از نظر بیولوژى و زیستى بسیار مقاوم شده است. استفاده از گیاه آزولا در محیط هاى آبى مانند تالاب انزلى به دلیل جذب سموم در بافت این گیاه براى خوراک دام و طیور خطرناک مى داند. ایجاد انگیزه مناسب اقتصادى درباره جمع آورى این گیاه مى تواند جهت تداوم استفاده و حذف بیشتر این گیاه از قلمروهاى آبى مفید باشد.

آزولا را در حال حاضر به عنوان یک معضل بزرگ محیط زیست گیلان است و این گیاه هم اکنون از کنترل خارج شده و هرگونه اقدامى براى این گیاه مستلزم هزینه بالایى است. نسبت به خطر این گونه تهاجمى غیربومى در اوایل دهه ۷۰ هشدار لازم از سوى کارشناسان داده شده بود ولى کسى به این هشدارها توجه نکرد. این گیاه از جمله گیاهانى است که با رشد غیرعادى در محیط هاى آبى گیلان حیات دیگر گونه هاى بومى آبزى را به خطر انداخته است. آزولا بیشترین مشکل را براى تالاب بین المللى انزلى ایجاد کرده است که این تالاب با دارا بودن زنجیره غذایى مناسب یک اکوسیستم غنى محسوب مى شود.

به هر حال آنچه در این خصوص مى توان گفت این است که در صورت بررسى دقیق علمى و برنامه ریزى درست، گیاه آزولا از یک تهدید مى توان به عنوان یک فرصت مبدل کرد.

 منبع: روزنامه ایران، فرهاد نظرپور

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد