بررسی وضعیت تالابهای ایران

7تالاب درلیست قرمز،2تالاب دروضعیت بحران، احیای3تالاب ومعرفی 2تالاب جدید

 در حالیکه ارزش اکولوژیک تالابها 10 برابر جنگلها و200 برابر زمینهای زراعی است، در آستانه روز جهانی تالابها (2 فوریه/13بهمن) مسؤولان هشدار دادند: علی‌رغم این که 7 سایت تالابی بین‌المللی از 22 سایت تالابی ثبت شده کشور در کنوانسیون رامسر در معرض تهدید و تغییرات شدید اکولوژیکی قرار دارند و نام آنها در فهرست «مونترو» رامسر قرار گرفته است، دست‌کم 2 تالاب دیگر ایران نیز در وضعیت بحرانی قرار گرفته‌اند. اما خبر خوش این که 3 تالاب ایران با توجه به احیای صورت گرفته بزودی از فهرست قرمز خارج شده و 2 تالاب جدید نیز به فهرست تالابهای ایران در کنوانسیون رامسر افزوده می‌شود.

تالابهای 31 کشور در فهرست قرمز

ایران به عنوان بنیانگذار کنوانسیون رامسر از لحاظ تعداد تالابهای ثبت‌شده در این کنوانسیون از میان 158 کشور جهان در مقام 19 است که در این فهرست بیشترین تالابهای ثبت‌شده به ترتیب متعلق به انگلیس، مکزیک و استرالیا است.

همچنین تالابهای 31 کشور در فهرست مونترو کنوانسیون رامسر (فهرست قرمز) قرار گرفته‌اند که به ترتیب ایران و یونان با 7 تالاب و پس از آنها جمهوری چک با 4 تالاب، بیشترین مونترو تالابها را دارند. همچنین نام 25 تالاب در 17 کشور جهان نیز به دلیل بهبود شرایط اکولوژیکی تالابهایشان از این فهرست خارج شده است.

شناسایی بیش از 84 تالاب در ایران با اهمیت بین‌المللی

بر اساس برآورد مرکز نظارت و پایش محیط زیست جهانی وسعت تالابهای جهان 570 میلیون هکتار است که تقریبا 6 درصد مساحت کره زمین را تشکیل می‌دهند. طبق تقسیم‌بندی کنوانسیون رامسر 42 تیپ تالاب در سه دسته اصلی «تالاب‌های ساحلی ـ دریایی»، «تالاب‌های داخل خشکی» و «تالاب‌های مصنوعی» در جهان وجود دارد و در ایران بیش از 84 تالاب با اهمیت بین‌المللی شناسایی شده است که از بین آنها تا کنون 33 تالاب در قالب 22 عنوان با مساحت یک میلیون و 481 هزار و 147 هکتار در کنوانسیون رامسر ثبت شده‌اند.

این در حالیست که به گفته کارشناسان تغییرات کاربری اراضی تالابی، عدم رعایت حق‌آبه طبیعی محیط‌های طبیعی از سوی مجریان مختلف طرح‌های آبی، عدم ملاحظات زیست محیطی در پروژه عمرانی ورود آلاینده‌های مختلف بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی به محیط‌های تالابی، شکار و صید غیرمجاز، بی‌رویه و قاچاق، خشکسالی‌های پی در پی که قطعا بخشی از آن به دلایل تغییرات اقلیم در سطح جهانی تاثیر می‌گذارد و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی در اطراف تالابها و نجات تالاب‌هایی مانند ارومیه نیازمند عزمی جدی در تمامی بخش‌هاست.

پیوستن دو تالاب ایران به کنوانسیون رامسر؛ بزودی

2 تالاب «چغاخور» در چهارمحال و بختیاری و «زریوار» در کردستان بزودی به فهرست کنوانسیون رامسر ملحق می‌شود.

تالابها از مهمترین محیط‌های مولد حیات و تنوع‌زیستی در جهان هستند، آنها گهواره‌های تنوع‌زیستی دنیا بوده و با فراهم کردن آب و قابلیت زادآوری اولیه نقش مهمی در بقای گونه‌های بی‌شماری از گیاهان و جانوران وابسته به خود ایفا می‌کنند، به شکلی که تنوع گونه‌ای از پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی‌مهرگان، وابسته به تالابها بوده بنابراین تالابها ذخیره‌گاه‌های مواد ژنتیکی گیاهی و جانوری محسوب می‌شوند.

ضرورت اقدامات فوری برای نجات تالابها

وضعیت در تالابهای ساحلی شمالی و جنوبی چندان مطلوب نبوده و تعادل‌های اکولوژیک آنها نیز در حالت شکننده و ناپایداری قرار گرفته است که ضرورت اقدامات فوری و اساسی را می‌طلبد.

مهمترین مشکلات تالاب‌های کشور کاهش حجم آب در اثر عوامل طبیعی و انسانی، ورود آلاینده‌ها و کود و سم به تالاب‌ها و عدم رعایت حریم زیست‌محیطی و اکولوژیکی تالاب‌ها است، در عین حال تغییرات کاربری اراضی تالابی، عدم رعایت حق‌آبه طبیعی محیط‌های طبیعی از سوی مجریان مختلف طرح‌های آبی، عدم ملاحظات زیست محیطی در پروژه عمرانی ورود آلاینده‌های مختلف بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی به محیط‌های تالابی، شکار و صید غیرمجاز، بی‌رویه و قاچاق، خشکسالی‌های پی در پی که قطعا بخشی از آن به دلایل تغییرات اقلیمی در سطح جهانی تاثیر می‌گذارد و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی در اطراف تالابها از دیگر علل تخریب تالابهای کشور هستند.

7 تالاب بین‌المللی ثبت شده کشور در کنوانسیون رامسر، در معرض تهدید شدید اکولوژیکی

7 تالاب بین‌المللی ثبت‌شده کشورمان در کنوانسیون رامسر در معرض تهدید و تغییرات شدید اکولوژیکی قرار دارند و نام آنها در فهرست «مونترو» رامسر قرار گرفته است، افزود: از 22 تالاب ثبت شده ایران در کنوانسیون رامسر، تالاب‌های «شورگل، یادگارلو و درگه سنگی»، « مجموعه تالاب انزلی» ، «آلاگل، آلماگل و آجی‌گل»،«شادگان، خورالامیه و خورموسی»، «نیریز و کمیجان»، «انتهای جنوبی هامون پوزک» و «هامون صابری و هامون هیرمند»، 7 تالابی هستند که در معرض تغییرات اکولوژیکی بوده و به همین دلیل در فهرست «مونترو» رامسر قرار گرفته‌اند.

دست‌اندازی به تالابها و سایر عوامل تهدید

بدین ترتیب تالاب‌های «شورگل، یادگارلو و درگه سنگی» به وسعت 2500 هکتار در سال 1990 به دلیل احداث سازه‌های آبی و سد حسنلو (سد شورگل) که موجب شده این تالاب از آب شور به آب شیرین تبدیل شود و ایجاد زهکش سد حسنلو که باعث خشک شدن تالاب‌های «یادگارلو و درگه سنگی» شده است، همچنین برداشت بی‌رویه از آبهای زیرزمینی و راندمان پایین آبیاری کشاورزی، «مجموعه تالاب انزلی» به وسعت 15 هزار هکتار در سال 1993 به دلیل رسوبات ناشی از تخریب جنگل و مراتع بالادست که موجب کاهش عمق تالاب از 6 به 2متر طی 30 سال گذشته شده است، ورود پسابهای شهری و صنعتی و کشاورزی و ورود گونه غیربومی آزولا از سوی وزارت جهاد کشاورزی، تالابهای «شادگان، خورالامیه و خورموسی» به وسعت 400 هزار هکتار در سال 1993 به دلیل آلودگی‌های نفتی و زهکش‌های بسیار شور صنایع کشت و صنعت نیشکر جنوب، «نیریز و کمیجان» به وسعت 108 هزار هکتار در سال 1990 به دلیل خشک شدن تالاب و کمبود آب و بهره‌برداری از منابع آبی برای کشاورزی و تالابهای «انتهای جنوبی هامون پوزک» به وسعت 10 هزار هکتار و «هامون صابری و هامون هیرمند» به وسعت 50 هزار هر دو در سال 1990 به دلیل ایجاد سازه‌های آبی در افغانستان، تخصیص آب برای مقاصد شرب و کشاورزی از سوی ایران و افغانستان و ورود ماهی غیربومی «آمور» از سوی شیلات که نسل نی‌های منطقه را از بین برده است در فهرست قرمز کنوانسیون رامسر قرار گرفته‌اند.

تالابهای «آلاگل، آلماگل و آجی‌گل» به وسعت 1400 هکتار از سال 1993 به دلیل خشکسالی و نرسیدن سیلاب‌های «اترک» به دلیل بهره‌برداری از سرشاخه‌های آن طی سال‌های گذشته در لیست «مونترو» قرار گرفته بودند، با توجه به احیای این مجموعه تالابی توسط وزارت نیرو و تامین حق آبه اکولوژیک آنها، سازمان حفاظت محیط زیست در حال تهیه گزارشات لازم در خصوص آنها و ارائه اطلاعات لازم به سایت کنوانسیوان رامسر است تا این تالاب‌ها از فهرست تالاب‌های قرمز این کنوانسیون خارج شوند.

متاسفانه مصارف بی‌رویه کشاورزی و استفاده صنعتی بین راه، احداث سدهای بالادست و عدم تامین حق‌آبه موجب تخریب شدید اکوسیستم تالاب گاوخونی شده است.

 تالاب ارومیه نیز به دلیل کاهش 5 متری سطح آب آن، برداشت آب از حوزه‌های بالادست، احداث‌ چاه‌های مجاز و غیرمجاز، پایین بودن راندمان آب کشاورزی و احداث سازه‌های سد و بندی بر روی منابع ورودی به آن در وضعیت خطرناکی قرار گرفته است که برای حل مشکل آن با مشارکت برنامه عمران ملل متحد (UNDP) و مشارکت سایر وزارتخانه‌های درگیر، مطالعات دریاچه ارومیه انجام می‌شود.

در خصوص «تالاب هامون» مذاکرات سه جانبه‌ای با حضور نمایندگان برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) و طرف افغان انجام شده که دور سوم این مذاکرات بزودی در ژنو انجام خواهد شد. از سوی دیگر در سال گذشته حجم آب خوبی وارد هامون شده است. همچنین با توجه به بارش‌های اخیر و آب شدن برف از ارتفاعات هندوکش، حجم آب مناسبی امسال وارد هامون شود.

برنامه‌ای برای احیای تالاب شادگان با کمک جوامع محلی

در خصوص مشکل تالاب «شادگان» به صنایع توسعه نیشکر هشدار داده شده که تنها تا پایان سال فرصت دارند تا کانال انتقال زه‌آب‌های خود را به خلیج‌فارس احداث کنند و پس از آن به شدت با آنها برخورد می‌شود. از سوی دیگر برنامه‌هایی نیز برای بهره‌برداری پایدار و احیای تالاب شادگان با کمک جوامع محلی در دست انجام است.

تولید و ذخیره‌سازی آب، حفظ و توسعه تنوع‌زیستی گیاهی و جانوری و مهار سیل و فرسایش مهمترین ارزش‌های اکولوژیک و اقتصادی تالابها

تالاب به مکانی اطلاق می‌شود که آب عامل اصلی برای محیط زیست گیاهی و جانوری آن باشد، کلیه محیط‌های رودخانه‌ای‌، دریاچه‌ها، کرانه‌های ساحلی، جنگل‌های حرا، لجن‌زارها، تپه‌های مرجانی و محدوده‌هایی از سواحل دریاها و دریاچه‌ها که عمق آنها در پایین‌ترین حد جزر بیش از 6 متر نباشد، در زمره تالابهای طبیعی قرار می‌گیرد. همچنین محیط‌های آبی ساخته بشر نیز نظیر حوضچه‌های پرورش ماهی و دیگر سدها، کانال‌های آب و غیره نیز در زمره تالابها قرار می‌گیرند.

تولید و ذخیره‌سازی آب، حفظ و توسعه تنوع‌زیستی گیاهی و جانوری مهار سیل و فرسایش، پالایش آب، کانون‌های گردشگری، تثبیت آب و هوای محلی بویژه تعدیل درجه حرارت، تامین غذا و تولید فراورده‌های شیلاتی و پرندگان (بطوریکه بیش از دو سوم از برداشت محصول ماهی جهان به سلامت مناطق تالابی بستگی دارد) و ... از ارزش‌های اکولوژیک و اقتصادی تالابها به حساب می‌آید.

شناسایی 84 تالاب و ثبت 33 تالاب در سایت کنوانسیون رامسر

از این تعداد 33 تالاب در قالب 22 عنوان با مساحت یک میلیون و 481 هزار هکتار در فهرست کنوانسیون رامسر ثبت شده است. مرجع این کنوانسیون سازمان ملل متحد است که بر اساس یکی از بندهای آن ایران مکلف شده هرگونه بهره برداری از تالاب‌ها را به گونه‌ای انجام دهد که موجب افزایش کارکردهای اکولوژیکی آن گردد نه کاهش.

بر اساس این کنوانسیون مراجع زیربط می‌توانند نسبت به جریمه و حذف حمایت‌ها از ایران،‌ حذف پروژه‌های تحقیقاتی و جریمه ایران اقدام کنند.

 کنوانسیون رامسر یا کنوانسیون تالاب‌ها پیمانی بین‌الدولی است که در دوم ماه فوریه 1971 /13 بهمن ماه 1349 در رامسر به امضاء رسید. این کنوانسیون اولین پیمان بین الدولی جهانی است که نگاهی تازه به حفاظت و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی داشته، ولی با این وجود در مقایسه با پیمان‌های مشابه بعدی مقرراتی کلی و ساده دارد و بر حفاظت و بهره‌برداری معقول از تالاب‌ها به خصوص در جهت فراهم ساختن زیستگاهی برای پرندگان آبزی تاکید می‌کند، با این وجود طی گذشت سال‌ها گستره دید خود را چنان افزایش داده که تمام ابعاد حفاظت و بهره‌برداری معقول از تالاب‌ها را در بر می‌گیرد و تالاب‌ها را در زمره اکوسیستم‌هایی می‌داند که در حفاظت از تنوع‌زیستی و رفاه جامعه بشری اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد.

کنوانسیون رامسر در سال 1975 جنبه قانونی یافت و هم اکنون 157 کشور عضو رسمی دارد و یکهزار و 708 تالاب با اهمیت بین‌المللی با مجموع مساحت 152 میلیون و 994 هزار و 523 هکتار را در سطح جهان به ثبت رسانده است.

منبع:ایسنا