مسافر طبیعت

چه ره آورد سفر دارم از این راه دراز؟

مسافر طبیعت

چه ره آورد سفر دارم از این راه دراز؟

پژواک سازی (Echolocation ) - قسمت اول

وحید اکملی

 

خفاش ها موجودات جالبی هستند و به دلیل ویژگی های خاصی که پیدا کرده اند به صورت موجودات مرموزی در آمده اند. استفاده از محیط های تاریک گاه آنها را به صورت موجودات ترسناکی به نمایش گذاشته است. اگر چه در هیچ جای جهان آسیب مستقیمی از طرف خفاش ها به انسان گزارش نشده است ولی فقط به خاطر رعب و وحشت انسان از محیط های تاریک و گاه ظاهر شدن نابهنگام خفاش ها در چنین محیط هایی چنین ذهنیت افراطی را در مورد این موجودات ایجاد کرده است. آنچه که سبب شده است   تا خفاش ها به راحتی در مسیرهای پر پیچ و خم و تاریک غارها رفت و آمد کنند اکولوکیشن در آنهاست.

 تعریف:

         پژواک سازی فرآیندی پیچیده و بسیار تکامل یافته است که به خفاش این توانائی را می دهدکه آشیان اکولوژیکی را بهتر مورد بهره برداری قرار دهد. Echolocation در معنای لغوی به تعیین محل اشیاء دور و نامرئی به وسیله پخش امواج صوتی و دریافت انعکاسات آن اطلاق می شود. یک تعریف ساده از ردیابی عبارت است از توانائی تحلیل اکوهای دریافتی از امواج صوتی که حیوان از خود صاتع می نماید. در ردیابی حیوان قادر است یک ‌‌(تصویر صوتی) از محیط پیرامون خود به وجود آورد.

   

تاریخچه:

       در طول تاریخ موضوع جهت یابی خفاش ها در تاریکی اعجاب آور به نظر می رسید ولی کنجکاوی های علمی در این زمینه در سال 1990 آغاز گردید.Spallanzanii و Lazaro آزمایشی را طرح کردند که خفاش ها برای اجتناب از برخورد به موانع و در موقع تغذیه از حس شنوائی استفاده می کنند و بینائی در این زمینه نقش ناچیزی دارد. چند سال بعد Jurine & Louis, 1798)) نشان دادند که اگر کانال گوش خفاش ها با موم مسدود شود به موانع برخورد می کنند به همین جهت پیشنهاد کردند که شنیدن نقش مهمی در جهت یابی و بدام انداختن شکار بازی می کنند. از آنجا که در آن زمان کسی چیزی در مورد امواج ماوراء صوت نمی دانست توضیحات معقول تنها در قرن جاری بدست آمد. در دهه 1940 گریفین با استفاده از اولین ردیاب های ماوراء صوتی که از یک همکار پزشک قرض گرفته بود پرده از راز جهت یابی خفاش ها برداشت. گریفین بسیاری از تحقیقات اولیه را در مورد ردیابی خفاش ها انجام داد و نتایج کارهای خود را در کتاب بسیار جالبی به نام گوش دادن خفاش ها در تاریکی» به چاپ رسانید‌«. خفاش ها از آواهای فرصوتی برای ( ردیابی ) در شب استفاده  می کنند چیزی که تا سال 1930 مورد شک بود زمانی که متخصصین با detector های فراصوتی قادر شدند صداهای با فرکانس بالا در روی نهرهای ثابت  که به وسیله خفاشها تولید می شد بشنوند. دونالد گریفین پیشنهاد کرد که خفاشها این صداها را به منظور گوش دادن به آواهای ضعیف که از اشیاء درمسیر پروازشان ساتع می شود به کار می برند . فرضیات در مورد Echolocation  برای ردیابی خفاشها در ابتدا مورد شک بود اما انها متقاعد شدند زمانی که آزمایشات Griffins  بر روی خفاش های قهوه ای مطالعه کردند. وقتی Griffins  خفاشها را دراتاق تاریک پر از مگس میوه و سیم های کشیده شده از سقف به کف اتاق قرار داد. گرفتن حشرات هیچ زحمتی نداشت در حالی که موانع را طی می کردند . تا این که Griffins  ماشینی را روشن کرد که اتاق را پر از صداهائی با فرکانس بالا نمود به محض این که ماشین شروع کرد به بمباران خفاشها با آواهای فرصوتی آنها با موانع برخورد کردند و به کف سقوط  کردند و این ادامه داشت تا این که Griffins وسیله پارازیت را خاموش کرد در مقابل صداهای بلند با فرکانس 15 KH که انسان هم می تواند بشنود هیچ اثری بر روی خفاشها نداشتند زیر این محرک مانع صداهائی با فرکانس بالا نمی شد که آنها می شنوند. برای این  که در تاریکی پروازمی کنند . Griffins  به طور صحیح نتیجه گرفت خفاش قهوه های کوچک یک سیستم Sonar  برای ورود از موانع و شناسائی در شب به کار می برند. Roder  پروانه هائی را تماشا می کرد که از خفاشهای اکولوکیشتن کننده خودداری می کردند او پیشنهاد کرد که حشرات باید قادر باشند پالسهائی از آواهای فراصوتی خفاشها را بشنوند . اگر این درست باشد او دانست که باید قادر باشد گوشهائی را هر جای بدن جانور پیدا کند و او آن را یافت. یک پروانه noctuid  دو گوش دارد که دو طرف thorax  یک گوش است . هر گوش دارای یک صفحه قابل انعطاف ، نازک از کوتیکل است ( غشای Tympanic  ) یا Tympanum  که بر روی یک Chamber  در هر طرف  thorax ‌ قرار دارد Tympanum  به دو نرون از گیرنده های حسی A2 , A1 متصل شده است . این سلولهای گیرنده تغیر شکل می دهند موفعی که Tympanum  مرتعش می شود.

عمومیت در موجودات زنده:

        با وجود اینکه اغلب خانواده های پستانداران به میزان زیادی برای ارزیابی محیط شان به حس بینائی وابسته هستند، جالب است توجه کنیم که حداقل 18% گونه های شناخته شده پستانداران احتمالاً

از ردیابی استفاده می کنند. بسیاری از حیوانات برای این منظور از صدا استفاده می کنند ولی برخی دیگر از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می کنند که در ورای محدوده شنوائی انسان است. جانورانی که قادر به استفاده از امواج ماوراء صوت هستند علاوه بر خفاش ها، خانواده cetacea (نهنگ ها و دولفین ها)، حشره خواران، برخی از جوندگان و همچنین پستانداران کیسه دار نیز صورت می گیرد، ولی معلوم نیست که این استفاده به منظور ایجاد ارتباط است یا به منظور ردیابی صورت می گیرد. امواج با فرکانس بالا برای ردیابی الزامی نیست چرا که برخی از جانوران با استفاده از امواج کم فرکانس ردیابی می کنند. پرندگان غار زی بهترین نمونه از این دست هستند. گواچارو یا پرنده روغنی آمریکای جنوبی Steatornis caripansis و Swiflet های جنوب شرق آسیا و هند- استرالیا (Collocalia fuciphaga)  را نشان می دهد. این پرندگان صدای 10-2 کیلو هرتز به مدت 1 هزارم ثانیه و نرخ تکرار 20 هرتز تولید می کنند. این پرندگان چنین صدای بلند و قابل شنیدن را برای پیدا کردن لانه خود در غارهای تاریک استفاده می کنند ولی در صورت وجود نور کافی از آن استفاده نمی کنند.

         کلان خفاشان جنس Rousettus نیز در درون شب سراهای خود در غارها از اصوات 60-10 کیلو هرتزی و نرخ تکرار حدود 6 هرتز به مدت 2-1 هزارم ثانیه استفاده می کنند. اما نتایج نشان می دهد که این توانائی با رد یابی در خرد خفاشان قابل قیاس نمی باشد. بسیاری از موجودات برای این منظور از صدا استفاده می کنند به همین دلیل قبل از هر چیز می بایست نشان داد که خفاش ها چگونه صدای خود را ایجاد کرده و از چه طریق پژواک آنها را دریافت می کنند.

 

 
نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد