بهشت گوریل‌ها

پژوهشگران اعلام کردند در اعماق جنگل‌های دورافتاده جمهوری کنگو (زئیر) یک بهشت مخفی انسانریخت‌ها وجود دارد که 125 هزار گوریل جلگه‌ای غربی در آن زندگی می‌کنند. این یافته چنانچه تایید شود، ‌جمعیت برآوردشده گوریل‌های جهان را دو برابر خواهد کرد. گوریل‌ جلگه‌ای غربی زیرگونه‌ای است که اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) آن را در آستانه انقراض طبقه‌بندی کرده است. تعداد آنها در سال‌های اخیر در نتیجه شکار غیرقانونی برای تهیه گوشت بیشه و انتشار ویروس ابولا به شدت کاهش یافته است. سال گذشته دانشمندان پیش‌بینی کردند که جمعیت این جانوران تا سال 2011 ممکن است تا 50 هزار افت کند. اکنون با احتساب یافته‌های اخیر که از سوی انجمن حفاظت از طبیعت (WCS) منتشر شده است، ‌شاید در آن پیش‌بینی‌ها باید تجدیدنظر اساسی صورت گیرد.

در نخستین سرشماری انسانریخت‌ها که تاکنون در شمال کنگو انجام شده 73 هزار گوریل در منطقه ان‌توکو-پیکوندا و 52 هزار تای دیگر در ناحیه ان‌دوکی-لیکوآلا در این کشور یافته شد. جمعیت ان‌دوکی شامل گروهی ناشناخته متشکل از حدود 6 هزار گوریل است که در گروه‌های نزدیک به هم در مرداب‌های دورافتاده لاک‌تله زندگی می‌کنند. اما استوکس (E. Stokes)، ‌یکی از پژوهشگران اصلی این پروژه دوساله از طرف WCS، ‌می‌گوید «ما می‌دانستیم آنجا انسانریخت‌ها زندگی می‌کنند، ‌اما اصلا نمی‌دانستیم چندتا.» به گفته استوکس، ‌این گوریل‌ها به لطف دوری‌شان از محل زندگی انسان، ‌وجود زیستگاهی با غذای فراوان و دو دهه تلاش‌های حفاظتی در یکی از فقیرترین کشورهای جهان توانستند شکوفا شوند.

خجالتی اما فراوان
گوریل‌های جلگه‌ای از عموزاده‌های کوهی‌شان فراوان‌ترند. این جانوران در جنگل‌های استوایی و مرداب‌های آنگولا، ‌کامرون، ‌جمهوری آفریقای مرکزی، ‌کنگو، ‌جمهوری دموکراتیک کنگو، ‌گینه استوایی و گابون یافته می‌شوند. از آنجا که گوریل‌ها از انسان گریزان هستند، ‌شمردن آنها در طبیعت به طرز وحشتناکی دشوار است. پژوهشگران WCS برای برآورد جمعیت آنها به جای این کار از داده‌های مربوط به تعداد و کهنگی رختخواب‌های موقتی که گوریل‌ها از شاخ‌وبرگ‌ها درست می‌کنند، ‌استفاده کردند. محدوده زندگی هر گروه از گوریل‌های جلگه‌ای حدود 20 کیلومتر مربع است و این جانوران هر شب برای خوابیدن رختخوابی می‌سازند و صبح روز بعد آن را رها می‌کنند.
کار سرشماری شامل عبور از صدها کیلومتر برای شمارش این بسترها و سپس وارد کردن این داده‌ها در یک مدل ریاضی است که تعداد گوریل‌هایی که در یک منطقه مشخص زندگی می‌کنند را برآورد می‌کند. برای مثال در منطقه 28 هزار کیلومتر مربعی ان‌دوکی-لیکوآلا، ‌سرشماری بستر‌ها به برآورد تراکم جمعیت 65/1 گوریل در هر کیلومتر مربع رسید. این بدان معنا است که احتمالا 46200 گوریل جلگه‌ای غربی در این ناحیه که از غرب رودخانه سانگا تا مرز جمهوری آفریقای مرکزی گسترده است، ‌زندگی می‌کنند. 6 هزار گوریل دیگر ساکن مرداب‌های 1040 کیلومتر مربعی باتانگا در این منطقه هستند. این تالاب‌ها که انسان در بیش از نیمی از سال به آنها دسترسی ندارد، ‌در هر کیلومتر مربع پنج تا شش انسانریخت‌ را در خود جای داده‌اند.
استوکس می‌گوید «این بالاترین تراکمی است که تاکنون شاهد آن بوده‌ام.» و می‌افزاید که بر اساس این داده‌ها ان‌دوکی-لیکوآلا «بزرگ‌ترین پناهگاه باقی‌مانده» این زیرگونه است. استیون ساندرسون (S. Sanderson)، ‌رئیس WCS می‌گوید «این کشف نشان می‌دهد که حفاظت در جمهوری کنگو موثر واقع می‌شود.» تقریبا نیمی از منطقه ارزیابی‌شده در مناطق رسما حفاظت‌شده یا درون زمین‌های واگذارشده به شرکت‌های چوب‌بری قرار دارد که در آنها حمل‌ونقل جانوران حفاظت‌شده و جنگ‌افزار در جاده‌ها ممنوع است. پژوهشگران امیدوارند این سرشماری اخیر دولت کنگو را به تاسیس یک پارک ملی جدید در منطقه ان‌دوکی-لیکوآلا تشویق کند. نتایج این سرشماری در همایش بین‌المللی انجمن نخستی‌شناسی در ادینبورو در اسکاتلند ارائه شد و بعضی داده‌ها در یکی از شماره‌های آینده ژورنال حفاظتی Oryx چاپ خواهد شد.

مخاطرات شمارش انسانریخت‌ها
چندین کارشناس از یافته‌های این سرشماری با ترکیبی از هیجان و احتیاط برخورد می‌کنند. کریگ استانفورد (C. Stanford)، ‌از مرکز پژوهشی جین گودال در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی می‌گوید «اگر این ارقام سرشماری جدید گوریل‌ها در بررسی‌های بعدی تایید شود، ‌آن را باید هیجان‌انگیزترین خبر سال‌های اخیر در حوزه حفاظت از انسانریخت‌ها دانست. اما داده‌های حاصل از سرشماری بسترها به خاطر آنکه از روشی به روش دیگر تفاوت فاحشی نشان می‌دهد کلا بدنام است و به نظر من پیش از آنکه گمان کنیم جمعیت گوریل‌های شناخته‌شده جهان دوبرابر شده است، باید احتیاط کنیم.» داده‌های حاصل از شمارش بسترها از جمله عواملی بودند که در ارزیابی جمعیت سال 2007 از سوی IUCN به کار رفتند و بر اساس آن گوریل جلگه‌ای غربی در فهرست سرخ گونه‌های تهدیدشده این سازمان قرار گرفتند. بر اساس برآورد IUCN جمعیت گوریل‌ها در طول 25 سال گذشته بیش از 60 درصد کاهش یافته و دانشمندان آن پیش‌بینی کردند که با ورود هرچه عمیق‌تر ویروس مرگبار ابولا به زیستگاه‌هایشان جمعیت این انسانریخت‌ها ممکن است تا 50 هزار افت کند.
در خود گزارش نیز درباره قابل اعتماد بودن تکنیک شمارش بسترها اخطار داده شده: «مشکلات فنی تبدیل تراکم بستر این گوریل‌ها به برآورد تراکم انسانریخت‌ها مانع از ارزیابی دقیق فراوانی گوریل‌های منطقه می‌شود.» ارزیابی سال 2007 IUCN را پیتر والش (P. Walsh) از انستیتو انسان‌شناسی تکاملی ماکس پلانک در لایپزیگ آلمان انجام داد. او وقتی از یافته‌های WCS در شمال کنگو آگاه شد، ‌همان نگرانی‌ها را بازگو کرد. والش گفت «مسئله این نیست که من گمان می‌کنم این اعداد لزوما خیلی زیاد هستند. فقط آنکه من به مفروضات مدل‌های به‌کاررفته در برآورد اعتماد ندارم.»

اسرار طبیعت

جان آتس (J. Oates)، ‌استاد ممتاز کالج انسان‌شناسی هانتر در نیویورک، ‌به این نکته اشاره کرد که «دست‌کم این نکته روشن است که در شمال کنگو هنوز تعداد زیادی گوریل غربی زندگی می‌کنند.» اما او در این باره که آیا این پژوهش را باید علامت تغییر وضعیت حفاظتی انسانریخت‌های بزرگ دانست یا نه احتیاط کرد. علاوه بر نابودی زیستگاه و شکار، ‌در سال‌های اخیر ابولا زیستگاه‌های گوریل در مرز منطقه بررسی‌شده ان‌توکو-پیکوندا را درنوردیده و در پارک ملی اودزالا که به آنجا نزدیک است 60 درصد از این انسانریخت‌ها را کشته است. استوکس از WCS می‌گوید اگرچه در بررسی او «هیچ اثری از ابولا در ان‌توکو-پیکوندا پیدا نشد، ‌اما اعتقاد کلی ما آن است که ابولا در هر زمانی و در هر جایی می‌تواند وارد شود.» و با توجه به نرخ 90 درصدی مرگ‌ومیر در میان گوریل‌های آلوده، ‌به نظر استوکس تا جایی که ممکن است باید از این جانوران حفاظت کرد. ریچارد برگل (R. Bergl)، ‌مسوول واحد پژوهش باغ‌وحش کارولینای شمالی، ‌معتقد است در مجموع یافته‌های WCS ثابت می‌کنند سیاره ما با آنکه به دقت مشاهده شده هنوز اسرار زیست‌شناختی‌اش را دارد. او می‌گوید «خارق‌العاده است که در این روز و روزگار هنوز می‌توان جمعیتی متشکل از صد هزار گوریل یا بیشتر وجود داشته باشد که اساسا برای علم ناشناخته بودند.»

منبع: کارگزاران به نقل از  National Geographic, Aug. 5, 2008 ترجمه کاوه فیص الهی