با گذر از کرانه های پارک ملی دریاچه ارومیه به راحتی می توان چهره نگران دریاچه ارومیه را از نزدیک مشاهده کرد. حتی های و هوی گردشگران و مسافران نوروزی امسال هم نتوانست سکوت سنگین دریاچه را بشکند.
نگرانی درباره خشک شدن پارک ملی دریاچه ارومیه مربوط به امسال و پارسال نیست بلکه از حدود ۹ سال گذشته مسئولان و کارشناسان امر، وضع این دریاچه را بحرانی دانسته و بارها بر تهدید جدی خشکسالی آن هشدار داده اند.
امسال نیز مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی نسبت به جدی شدن این تهدید به مسئولان هشدار داد.
نگرانی درمورد وضع این دریاچه زمانی جدی تر می شود که با وجود بارندگی های مطلوب چند سال اخیر هیچ گونه بهبودی در وضعیت آن مشاهده نشده و پسروی و کاهش سطح آب آن همچنان ادامه داشته و از ارتفاع آب این دریاچه مدام کاسته می شود.
مطالعات مدیریت زیست بوم حوضه آبریز دریاچه ارومیه که با همکاری بانک جهانی به اتمام رسیده، نشان می دهد دریاچه ارومیه به عنوان دومین دریاچه شور جهان تا کمتر از ۲۰ سال آینده با بحران شدیدی مواجه خواهد شد.
از ۱۲ سال پیش تا کنون نمودار تراز آب پارک ملی دریاچه ارومیه رو به پایین است اما خشکسالی امسال وضع این اکوسیستم را بحرانی تر و شرایط زیست وحوش را با خطری جدی مواجه ساخته است به گونه ای که مدیر کل اداره کل حفاظت محیط زیست استان در اوایل روزهای امسال برای چندین بار متوالی نسبت به خشک شدن این دریاچه هشدار داد.
براساس اعلام اداره کل حفاظت محیط زیست استان در حال حاضر از مجموع ۵۷۰ هزار هکتار مساحت دریاچه ارومیه حدود ۱۲۰ هزار هکتار آن بویژه در مناطق جنوب و شرق و نیز حواشی پست به شوره زار تبدیل شده و وضع این دریاچه را با یک بحران بزرگ مواجه ساخته است.
هم اکنون از تراز حداکثر آب این دریاچه در سال ۷۴ به میزان ۶ متر کاسته شده و این روند نیز همچنان ادامه داشته و پسروی و کاهش سطح آب این دریاچه نیز هر سال بیشتر از سال دیگر می شود.
دریاچه ارومیه یکی از ۵۹ ذخیره گاه طبیعی محیط زیست جهان است که به دلیل طبیعت مناسب برای زیست دائمی و موقت انواع پرندگان کمیاب و نادر جهان و زیبایی های طبیعی سواحل و جزایر آن از سوی یونسکو به عنوان یک ذخیره گاه بیوسفری زیست سپهر در جهان شناخته شده است.
این دریاچه با زیبایی های طبیعی خود یکی از بزرگ ترین معادن املاح جهان به شمار می رود که نزدیک به ۸میلیارد متر مکعب انواع نمک ها را در خود جای داده است.
دریاچه ارومیه پس از بحرالمیت در فلسطین اشغالی دومین دریاچه شور از نظر سختی آب در جهان محسوب می شود و بیستمین دریاچه بزرگ جهان است.
این دریاچه در بین استان های آذربایجان شرقی و غربی واقع شده و مساحت کلی حوضه آبریز آن ۵۱ هزار کیلومتر و حجم کلی آب موجود در آن تا مرز ۳۷ میلیارد متر مکعب می رسد. طول این دریاچه از شمال به جنوب ۱۳۵ و عرض آن ۱۸ تا ۵۵ کیلومتر و عمیق ترین نقطه آن ۱۶ متر است.
کیومرث کلانتری، مدیرکل حفاظت زیست آذربایجان غربی در این باره
می گوید: سطح آب پارک ملی دریاچه ارومیه در فروردین ماه امسال نسبت به زمان مشابه پارسال ۲۹ سانتیمتر کاهش نشان می دهد.
وی ادامه می دهد: تراز آب پارک ملی دریاچه ارومیه هم اکنون نسبت به ماکسیمم آن ۵/۴۷ متر و نسبت به تراز اکولوژیک ۱/۴۰ متر پایین تر است.
کلانتری عنوان می کند : با تشکیل ستاد بحران پارک ملی دریاچه ارومیه تدابیر لازم برای مدیریت بحران اندیشیده و
برنامه ریزی هایی برای مدیریت بهینه حیات وحش در جزایر پارک ملی تدوین شده است که از آن جمله می توان به کاهش جمعیت حیات وحش از طریق انتقال به سایر زیستگاه های مستعد کشور اشاره کرد.
وی یادآورمی شود: هم اکنون بیش از ۱۲۰ هزار هکتار از سطح پارک ملی دریاچه ارومیه تبدیل به شوره زار شده که این امر تهدیدی جدی برای سایر کاربری های منطقه از جمله کشاورزی، باغداری، گردشگری و ... محسوب می شود.
این مقام مسئول خاطرنشان می کند: وصل شدن برخی از جزایر به خشکی، از کار افتادن اسکله ها و سختی در تردد شناورها، افزایش شوری آب و رسیدن املاح به ۳۳۰ گرم در لیتر، توقف زادآوری آرتمیا، گرفتار شدن پرندگان در نمک، ضعیف شدن پوشش گیاهی جزایر و کاهش میزان آبدهی چشمه های آب شیرین موجود در داخل جزایر از مهم ترین مشکلات پارک ملی دریاچه ارومیه است.
وی می افزاید : بر اثر کاهش ارتفاع آب دریاچه ارومیه، ۵ جزیره از جزایر ۹ گانه این دریاچه به خشکی متصل شده که این امر در تاریخ حیات این دریاچه بی سابقه بوده است.
کلانتری با بیان این که برای نجات این دریاچه نیازمند عزم ملی هستیم تصریح
می کند : وضعیت بحرانی این دریاچه از سوی وزیر نیرو به رئیس جمهور گزارش شده و کمیته سه جانبه ای متشکل از وزارتخانه های نیرو، کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست برای بررسی و مرتفع ساختن این مشکل تشکیل شده است.
وی می گوید: سازمان حفاظت محیط زیست نیز پیشنهادهای ۱۱ گانه خود را به کمیته مزبور برای حل مشکل کنونی پارک ملی دریاچه ارومیه داده است.
وی یادآور می شود: حل وضع بحرانی دریاچه ارومیه تنها در داخل استان مرتفع نشده و نیازمند تصمیم گیری هایی در سطح کلان بوده که خارج از توان این استان است.
کلانتری، کاهش نزولات جوی، پایین بودن راندمان آبیاری کشاورزی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه( استان های آذربایجان غربی، شرقی و کردستان)، بهره برداری بی رویه از سفره های آب زیرزمینی و تبخیر آب این دریاچه را از جمله دلایل کاهش سطح آب این دریاچه عنوان می کند.
وی همچنین عدم تخصیص آب کافی (حقابه محیط زیست) برای تامین نیاز بیولوژیکی این دریاچه از رودخانه ها به دلیل ساخت سدهای متعدد در حوزه آب ریز این دریاچه را از دیگر دلایل عمده ای دانست که حیات این پهنه آبی را با خطر جدی مواجه کرده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی اعلام می کند: برای حفظ وضع موجود پارک ملی دریاچه ارومیه سالانه باید ۵ میلیارد مترمکعب آب وارد این دریاچه شود در حالی که در زمان حاضر سالانه ۲/۵ میلیارد و حتی گاهی کمتر از این میزان نیز وارد این پهنه آبی می شود.
وی می افزاید: اتصال این جزایر به خشکی ادامه زیست و زادآوری موجودات زنده پارک ملی دریاچه ارومیه و بویژه پرندگان را بشدت به مخاطره انداخته است.
علل شور شدن دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه یکی از دریاچه های نادر و غیر عادی در جهان است که آب آن فوق اشباع از نمک است و از نظر اندازه، عمق، ترکیبات شیمیایی ، نوع رسوب، اکولوژی و گردش آب دارای اختصاصات ویژه ای است.
درباره علل شوری آب دریاچه ارومیه، باید از وجود سنگ های گچی و نمکی نئوژن در حوضه آبریز آن نام برد که مخصوصاً در بخش شمالی آن آغشته به نمک بوده و در چند جا گنبدهای نمکی، آنها را قطع می کند، درجه شوری آب دریاچه نیز دستخوش تغییر است.
در کف دریاچه، چشمه هایی وجود دارد که آب آنها درجه شوری آب دریاچه را پایین می آورند. رودهای شور نظیر تلخه رود نیز در افزایش شوری آن مؤثر هستند و عامل اصلی شوری دریاچه ارومیه معرفی شده است.
از جمله عوامل دیگر برای شوری دریاچه ارومیه، عامل تبخیر است، طبق محاسبات انجام شده، میزان تبخیر سالانه از سطح دریاچه، حدود ۱/۲ متر است، این مقدار با توجه به عمق متوسط دریاچه که ۶ متر است، رقم بالایی است.
لذا هر ۵ سال یکبار، آب دریاچه ارومیه توسط تبخیر، تخلیه می شود در حالی که املاح آن در دریاچه باقی می ماند. با توجه به عمر دریاچه ارومیه (حدود ۳۵ تا ۴۰ هزار سال)، عامل تبخیر می تواند یکی از علل اصلی شور شدن دریاچه باشد.
منبع: روزنامه ایران