؛تابستان کم کم از راه می رسد و احتمالا بسیاری از مردم کشورمان برنامه هایی برای مسافرت و تفریح دارند.ولی آیا می دانید بخشی از جنگل های شمال در معرض تهدید قطع درختان برای بازسازی و تعریض جاده «پارک ملی گلستان» قرار دارد؟ این در حالی است که ٢ سال قبل نیز مسئولان قصد داشتند بخش عمده ای را از درختان گلستان قطع کنند ولی با مخالفت شدید کارشناسان و مردم این طرح متوقف ماند. تا آن که چندی پیش مطابق خبری که یکی از روزنامه ها مطرح کرد عملیات قطع ١٢ هزار اصله درخت و تخریب پوزه های سنگی پارک ملی گلستان بار دیگر از سر گرفته شده است و این در حالی است که تاکنون بارها طرفداران محیط زیست و دانشگاهیان نسبت به قطع درختان این جنگل هشدار و واکنش نشان داده اند. اما چرا درختان پارک ملی گلستان، قطع (و یا تهدید به قطع) می شوند و سازمان محیط زیست چه برنامه هایی در این باره دارد؟

نخستین پارک ملی ایران
؛پارک ملی گلستان، نخستین پارک ملی ایران است که از سال ١٣٣٦ به عنوان پارک وحش به صورت قانونی تحت حفاظت قرار گرفت.این منطقه بعدها در سال ١٣٤٦ با مصوبه شورای عالی محیط زیست و تایید مقامات وقت کشور به عنوان پارک ملی به جهان معرفی شد.در سال ١٣٥٤ پارک ملی گلستان به عنوان یک ذخیره گاه ژنتیکی زنده و ارزشمند در زمره ٥٠ ذخیره گاه بیوسفری جهان در فهرست یونسکو به ثبت رسید.پارک ملی گلستان به دلیل برخورداری از ٣ تیره مختلف جنگلی، کوهستانی و دشتی، بیشترین تعداد و تنوع گونه های جانوری و گیاهی را در خود جای داده است، به طوری که یک هفتم کل گونه های گیاهی، یک سوم کل پرندگان ایران و بیش از ٥٠ درصد پستانداران ایران فقط در داخل محدوده پارک ملی گلستان وجود دارند. اما با وجود این پوشش گیاهی و جانوری و اهمیت زیست محیطی این پارک جنگلی شنیده ها حاکی از آن است که عملیات قطع درختان پارک ملی گلستان از سر گرفته شده و آگاهان معتقدند که این اقدام می تواند تاکتیک جدید وزارت راه با همان هدف نهایی قطع ١٢ هزار اصله درخت باشد. نکته قابل تامل این است که ظاهرا این تاکتیک جدید وزارت راه برای کاستن از واکنش های مخالفان و جلب موافقت سازمان های محیط زیست و منابع طبیعی، در قطعات کوچک تر و به صورت مرحله ای انجام می شود.

صورت جلسه های غیرکارشناسی
؛راساس قوانین پارک های ملی هرگونه جابه جایی، ساخت و ساز و برداشت، قطع درخت، کندن بوته، تخریب سنگ و هر حرکتی که باعث ایجاد تغییرات غیرطبیعی در پارک های ملی شود، ممنوع است و باید با مجوز سازمان محیط زیست صورت گیرد اما سازمان حفاظت محیط زیست در این میان، نقش های متفاوت و گاه متضادی را بازی کرده است، به طوری که به نوشته یکی از روزنامه ها فاطمه واعظ جوادی در مهرماه ٨٥ با تخریب پوزه های سنگی و قطع درختان پارک موافقت کرد و پس از واکنش های شدید دانشگاهیان و کارشناسان، این دستور را پس گرفت. این عقب نشینی رئیس سازمان محیط زیست، با امضای صورت جلسه ای از سوی او رنگ باخت.
این صورت جلسه که در تاریخ ٤/١٠/٨٥ با حضور معاون محیط طبیعی سازمان به امضای واعظ جوادی رسید، مشتمل بر موادی بود که به نظر تمام کارشناسان این حوزه، کاملا غیرکارشناسی و نیز غیرقابل اجرا بود. قطع درختان کهنسال پارک ملی گلستان که اغلب از گونه های ارزشمندی چون بلوط، ممرز، انجیلی و آزاد می باشند و کاشت آن ها در نقطه ای دیگر از پارک با همان سن و همان نوع، دستوری است که با هیچ منطقی قابل اجرا نیست.اما رئیس سازمان محیط زیست با ابلاغ چنین صورت جلسه ای به اداره کل محیط زیست استان گلستان و تاکید بر عمل به آن در واقع پی گیر همان دستور سابق خود مبنی بر قطع درختان -منتها این بار در چند مرحله- شده است.قابل توجه است که وزارت راه و ترابری با ارسال نامه ای به سازمان منابع طبیعی، درخواست مجوز نشانه گذاری و قطع این درختان را که از آن ها به عنوان «درختان معارض ترمیم جاده پارک برای مقابله با سیل هر ساله گلستان» یاد می کند و شمار آن ها را ١٧٧ اصله و معادل ٢٦ مترمکعب چوب برآورد کرده، ارائه داده و دفتر فنی چالوس مشروط به نظر مثبت سازمان محیط زیست، موافقت خود را با قطع این درختان اعلام کرده است. سازمان نیز در پاسخ، تصمیم گیری نهایی را با توجه به صورت جلسه ٤/١٠/٨٥ به اداره کل استان گلستان واگذار کرده است.این واگذاری باعث نگرانی و خشم بسیاری از مدیران و کارشناسان محیط زیست شد و آن ها را در برابر عمل انجام شده و یک سوال بزرگ قرار داد؛ چگونه می شود یک درخت ٧٠ ساله را که از گونه ای غیرقابل تکثیر و بازمانده از دوران گذشته است، با همان سن و گونه در جای دیگری کاشت؟

ناتوانی محیط زیست
؛یک فعال محیط زیست و دبیر جبهه سبز استان گلستان معتقد است که سازمان حفاظت محیط زیست توان مقابله را با اداره راه و قطع درختان ندارد چرا که مسئولان رده بالا از قطع درختان جنگل گلستان و بازسازی و تعریض جاده پارک ملی گلستان حمایت می کنند. شریف موسوی می گوید: متاسفانه هرچند مسئولان سازمان محیط زیست موافق قطع درختان پارک ملی گلستان نیستند، این درختان قطع خواهند شد و متاسفانه در هیئت دولت نیز از این موضوع حمایت می شود.وی به نکته تاسف باری نیز اشاره می کند و می گوید: بعضی سودجویان و دلالان زمین، تلاش زیادی کردند تا با بورس بازی، زمینه ساز قطع درختان جنگل شوند.

احتمال وقوع سیل
؛کارشناسان معتقدند که وجود درخت های جنگل علاوه بر جلوگیری از فرسایش خاک، یکی از عوامل مهم جلوگیری از وقوع سیل محسوب می شود.حال با توجه به این نکته، چه کسی در قبال خطرات و خسارات ناشی از سیل های احتمالی آینده پاسخ گو خواهد بود؟
یک کارشناس محیط زیست در این باره می گوید: یکی از بهانه های قطع درخت های کنار جاده پارک ملی گلستان، تعریض و بازسازی جاده برای مقاوم سازی آن است، تا در برابر سیل های احتمالی، جاده تخریب نشود.توکلی می افزاید: اما نکته مهم این است که علت وقوع سیل، قطع درخت های بالادست جنگل است که بر اثر این اقدام، آب باران های شدید که با هیچ مانعی برخورد نمی کند، به سرعت تبدیل به سیل می شود و چنان چه باران زیادی ببارد مجددا جاده در معرض خطر تخریب قرار می گیرد.وی می افزاید: مجریان پروژه بدون ارزیابی زیست محیطی دقیق و بدون اطلاع سازمان محیط زیست، دیواره ای حفاظتی را در دو طرف جاده ایجاد کرده اند تا در صورت وقوع سیل مانع از تخریب جاده شوند.
اما نکته قابل تامل این است که احداث این جاده از ابتدا غلط بوده و چون به موازات بستر رودخانه (در بسیاری از مناطق) احداث شده است، احتمال تخریب آن نیز وجود دارد.توکلی می افزاید: تجربه نشان داده است که هنگام وقوع چند سیلاب مهیب در دهه ٨٠، هر بار جاده تخریب و تا مدت ها مسدود شد. اما نمی دانم چرا مسئولان اصرار به بازسازی همین جاده دارند.

مسئولان راه پاسخ گو نیستند
؛برای روشن شدن زوایای بیشتر این موضوع با روابط عمومی وزارت راه تماس می گیریم ولی با آن که برای گفت وگو بامسئولان این وزارت خانه قرار می گذاریم پاسخی از سوی آن ها دریافت نمی کنیم و هیچ گاه این گفت وگو صورت نمی گیرد.همچنین ارسال نمابر ما به اداره راه و ترابری استان گلستان نیز دردی را دوا نمی کند و پاسخی از آن ها نیز به دست ما نمی رسد. ظاهرا مسئولان اداره راه تمایل چندانی برای اطلاع رسانی درباره قطع درختان پارک ملی گلستان ندارند. تا آن که یک منبع مطلع در وزارت راه که مایل به ذکر نامش نیست به نکات قابل توجهی اشاره می کند و می گوید: حفاظت از محیط زیست که در حیطه وظایف سازمان محیط زیست است، گاهی اوقات در تعارض با امور توسعه ای و استراتژیک قرار می گیرد و در بسیاری از موارد به علت اهمیت مسئله امکان رعایت کامل استانداردهای زیست محیطی وجود ندارد.وی می گوید: جاده گلستان یکی از نقاط گردشگری کشور محسوب می شود و مسئولان اداره راه نمی توانند نسبت به بازسازی این جاده بی تفاوت باشند. در مقابل محیط زیست نیز توافق هایی با اداره راه دارد و قرار شده است که این اداره ٢ برابر تعداد درختان را در هر کجا که محیط زیست تعیین کند، بکارد.وی می افزاید: اما معمولا مسئولان محیط زیست این مسائل را بیان نمی کنند و فقط ادعای تخریب محیط زیست را مطرح می کنند. هرچند حفاظت از محیط زیست وظیفه همه نهادها است، حفظ جان انسان ها نیز مهم و درخور توجه بسیار زیادی است.از وی درباره قطع درخت های پارک ملی گلستان و تاثیر آن بر کاهش خطرات ناشی از سیل های احتمالی می پرسیم. وی می گوید: مگر سال ٨١ که سیل عظیم گلستان آمد، این درخت های کنار جاده وجود نداشتند؟ این نشان می دهد که وجود درخت های پارک ملی گلستان برای جلوگیری از سیل کافی نیست و به امکانات دیگری مثل ایجاد دیواره های ضخیم نیاز داریم.

پاسخ محیط زیست
؛ما در حالی که برخی کارشناسان و صاحب نظران معتقدند محیط زیست فاقد توان لازم برای جلوگیری از قطع درختان پارک ملی گلستان است، مدیرکل دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست می گوید: سازمان محیط زیست تا به حال اجازه قطع یک درخت را هم نداده است، ولی اداره راه استان گلستان سماجت می کند.عبدوس می گوید: مشکل این است که از مصوبه هیئت دولت که چندی پیش صادر شد دو برداشت می شود.در مصوبه نوشته شده که اختصاص مبلغ ١٦٥ میلیارد ریال برای ادامه عملیات اجرایی بزرگراه آزادشهر-بجنورد وزارت راه این گونه برداشت کرده است که این آزادراه، جاده فعلی است و با توجه به این که در این مصوبه تاکید شده است که باید با هماهنگی سازمان محیط زیست، این آزادراه احداث شود، برداشت ما گزینه شمالی پارک ملی گلستان است نه جاده موجود و آزادراه باید دراین قسمت احداث شود.وی می گوید: مجری پروژه در قسمت هایی از مسیر که درخت وجود ندارد، در کنار جاده حدود ٦٠ تا ٧٠ مترشانه خاکی ایجاد کرده و این شانه خاکی عملا امکان احیای جنگل را از بین برده است. این مورد ما را نگران می کند که شاید مجری پروژه درصدد ٤ بانده کردن جاده پارک ملی گلستان است.مدیرکل دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان محیط زیست همچنین درباره وقوع سیل های احتمالی می گوید: امیدواریم سیل مهیبی در سال های آینده اتفاق نیفتد اما اگر این چنین شد، باید مجری پروژه که در برخی موارد پا را فراتر از حدود مشخص شده، گذاشته است، پاسخ گو باشد. از «عبدوس» درباره هزینه و فایده این طرح می پرسیم، وی می گوید: تخریب جنگل به بهانه های مختلف، کاری غیرقانونی است. ما اولین کشوری نیستیم که جاده ای از وسط پارک ملی کشورمان عبور می کند. زمانی که حدود پارک ملی گلستان را تعیین می کردند، جاده نیز وجود داشت و امروز نباید اجازه داد که این جاده تعریض شود.«عبدوس» در نهایت می افزاید: سازمان حفاظت محیط زیست هنوز قانع نشده است که حتی یک درخت معارض در بازسازی جاده وجود دارد ولی اگر مانع شود در ازای قطع هر درخت باید دو درخت دیگر در همان جایی که محیط زیست تعیین می کند، کاشته شود.
به هرحال طبیعی به نظر می رسد که اختلاف نظرهای اجرایی و نظری همیشه بین مسئولان وجود داشته باشد.اما مهم این است که تصمیم گیران منافع بلندمدت کشور را در نظر داشته باشند.شاید اگر امروز اهمیت پارک ملی گلستان مورد توجه ویژه قرار نگیرد، در آینده ای نه چندان دور جاده فعلی دیگر از بین جنگل عبور نکند، بلکه از بین یک دشت پهناور و خاکستری بگذرد و مسافران فقط خاطرات سبز جنگل گلستان را مرور کنند.