گونه‌های حیات وحش در استان اردبیل با دست درازی بی‌امان انسان به عرصه‌ها و زیستگاه‌های طبیعی به‌تدریج در حال عقب نشینی به کوهستان‌های سخت گذر و داخل جنگل‌های خلوت هستند. این گونه‌ها تا سال‌های نه‌چندان دور در زیستگاه‌های متنوع که از سراشیبی های منتهی به رودخانه ارس در جلگه گرم مغان شروع و با گذر از دشت اردبیل به دره‌ها، دامنه‌ها و قله‌های برف گرفته سبلان می‌رسید، زندگی می‌کردند.
چهره این زیستگاه‌ها اکنون با خالی شدن حیات وحش و پوشش گیاهی آن‌ها دستخوش تغییر شده است. به گزارش خبرنگار ایرنا تا چند دهه قبل در رودخانه بالخلو که از مرکز شهر اردبیل می‌گذرد، انواع ماهی وجود داشت و این رودخانه به همین علت به بالخلو (ماهی‌دار) در میان ساکنان ترک زبان موسوم است، اما به‌علت تعرضات انسانی و آلودگی‌های ناشی از زندگی ماشینی اکنون اثری از ماهی در آن مشاهده نمی‌شود.
حیات وحش دامنه‌های سرسبز ارتفاعات اطراف دریاچه نئور در جنوب شرقی اردبیل هم در گذشته از تنوع و تراکم زیادی برخوردار بوده که به‌دلایل مشابه اکثر آنان از بین رفته است.
دخالت انسان ، تصرف زیستگاه‌های این حیوانات ، توسعه گردشگری طبیعت و ورود بیش از حد دام به مراتع گونه‌های حیات وحش را در تنگنا قرار داده و آنان را به بلندی‌های اطراف مناطقی که پای انسان کمتر به آنجا باز می‌شود، کشانده است. به گفته‌ی کارشناسان ، رودخانه‌های سرچشمه گرفته از دامنه کوه سبلان محل زیست بهترین نوع ماهی قزل آلا موسوم به خال قرمز در ایران است که باوجود ممنوع بودن ، عده‌ای سودجو در بالا دست رودخانه اقدام به صید غیراصولی و حجیم آن می‌کنند که نسل این ماهی را در خطر انقراض قرار داده است.
بخشی از منطقه جنگلی آقداغ در خلخال، کوه ۴۸۱۱متری سبلان در اردبیل ، دریاچه نئور و غار یخکان در خلخال با ۱۵هزار و ۹۰۰هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده و اثر طبیعی ملی اعلام شده‌اند.همچنین عرض هفت کیلومتری نوار مرزی رودخانه ارس ، منطقه آق داغ خلخال، منطقه گندیمن مشگین شهر و تالاب شورابیل با ۳۲۲هزار و ۷۰۵هکتار به عنوان مناطق شکار ممنوع از سوی حفاظت محیط زیست تعیین شده‌اند.
منطقه آقداغ در خلخال گونه‌های مهم حیوانی نظیر پلنگ ، کل و بز ، گربه وحشی، سیاه گوش و انواع کبک و همچنین گونه‌های گیاهی کمیاب جهانی از جمله درخت ارس، بنه و پسته وحشی را که در حال انقراض جهانی هستند در خود جای داده است. سالانه سه میلیون پرنده با اولین نشانه‌های پاییز از شمال سرد به سوی جنوب گرم مهاجرت کرده و از استان اردبیل در غرب و گلستان در شرق دریای خزر وارد ایران می‌شوند.
حدود سه چهارم این پرندگان در مسیر مهاجرت خود وارد استان اردبیل شده و در زیستگاه‌های آن به‌صورت موقت مانده و یا تمام فصل سرد را سپری می‌کنند.
پلیکان‌های خاکستری ، اردک چشم طلایی ، اردک تاجدار ، غاز خاکستری ، غاز، زنگوله‌بار ، عروس ، باقرقره ، باکلان کوچک و لک لک سیاه از پرندگان مهاجر و از پرندگان بومی دراج ، قرقاول ، مرغابی ، خوتکا ، چنگر ، قو ، حواسیل ، آنگوت و کاکایی در استان اردبیل مشاهده می‌شوند.
خوک وحشی که زاد و ولد سریعی دارد و بطور عمده در مناطق جنگلی جنوب استان اردبیل زندگی می‌کند به‌دلیل ایجاد شخم طبیعی و کمک به تجزیه گیاهی و تامین غذای پرندگان و جوندگان برای زیستگاه خود بسیار مفید است.
تجاوز انسان به جنگل‌ها و نابودی این زیستگاه‌های طبیعی اغلب باعث روی آوری این حیوان به کشتزارها و باغات و وارد ساختن خسارت به محصولات می‌شود.
آتش سوزی در جنگل‌ها و مراتع هم از عوامل مهمی است که به‌واسطه ندانم‌کاری انسان و یا شرایط خاص طبیعی ، زیستگاه‌های حیات وحش و گونه‌های گیاهی را از بین می‌برد.
کوچ عشایر هم که در قدیم توسط احشام انجام می‌شد اکنون با وسایل نقلیه موتوری انجام می‌گیرد و چرای خارج از اندازه دام در مراتع عامل مهم دیگری در نابودی زیستگاه‌هاست. طی چند سال اخیر در جنگل‌های استان اردبیل آتش‌سوزی‌هایی بروز می‌کند که کارشناسان، شرایط مساعد از جمله گرما و خشکی هوا را به عنوان یکی از علل این رویداد ناگوار در استان مطرح می‌کنند.
حدود ۴۰هزار هکتار جنگل در استان اردبیل وجود دارد که درختانی چون فندق، راش، بلوط ، ممرز ، ازگیل و گوجه‌وحشی گونه‌های غالب محسوب می‌شوند.
گزارش خبرنگار ایرنا حاکیست که برخی شکارچیان سودجو به طور غیرقانونی وارد شکارگاه‌های استان شده و اقدام به شکار غیرمجاز حیواناتی از جمله کبک ، خرگوش ، سحره کوهی ، عقاب و باز می‌کنند.
گیاهان استان اردبیل هم ۶۶۷گونه اعلام شده است اما با توجه به مطالعاتی که انجام گرفته تعداد گیاهان استان اردبیل نباید کمتر از پنج هزار گونه باشد و باید ارزش آن‌ها شناسایی شوند و اگر در معرض خطر باشند احیا شوند.
زهرا پیشگاهی فرد ، دبیر کمیته گردشگری علمی ایران می‌گوید : از مشکلات بخش گردشگری در ایران کم توجهی گردشگران به موضوع حفاظت از طبیعت است که پیامد آن تخریب محیط زیست و مکان‌های دارای جاذبه می‌باشد که باید در این زمینه فرهنگ‌سازی و راه‌کارهایی برای رفع این مشکل اندیشیده شود.
مسوول نظارت و بازرسی اداره کل حفاظت محیط زیست اردبیل هم می‌گوید: چرای بی رویه دام بیش از ظرفیت ، تبدیل زمین‌های مرتعی به زمین کشاورزی به‌ویژه در مناطق کوهستانی با شیب بیش از ۱۰درصد ، وجود تعداد زیاد شکارچیان ، تخریب جنگل به منظور تامین سوخت هیزمی و نظایر آن و صید آبزیان با ژنراتور و سموم شیمیایی از عوامل عمده تهدیدکننده زیستگاه‌های جانوری در استان اردبیل هستند.
رضا آقایاری، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : تعداد ۲۰۴گونه جانوری شامل پستانداران ، پرندگان ، خزندگان ، دوزیستان و ماهیان در استان اردبیل وجود دارد. او گفت: ۱۲۵گونه پرنده در استان اردبیل شناسایی شده‌اند که ۸۵گونه آن مهاجر هستند.
وی افزود: شمار تعدادی از گونه‌های جانوری در استان به دلیل تخریب زیستگاه‌ها و شکار بی‌رویه و عوامل انسانی کاهش یافته است و در صورت ادامه این روند منجر به انقراض آنان خواهد شد.
او گفت: قوچ ، میش ، کل ، بز ، کبک دری ، قزل آلای خال قرمز ، پلنگ و سیاه گوش ازجمله این گونه‌های درحال انقراض هستند.
چهره این زیستگاه‌ها اکنون با خالی شدن حیات وحش و پوشش گیاهی آن‌ها دستخوش تغییر شده است. به گزارش خبرنگار ایرنا تا چند دهه قبل در رودخانه بالخلو که از مرکز شهر اردبیل می‌گذرد، انواع ماهی وجود داشت و این رودخانه به همین علت به بالخلو (ماهی‌دار) در میان ساکنان ترک زبان موسوم است، اما به‌علت تعرضات انسانی و آلودگی‌های ناشی از زندگی ماشینی اکنون اثری از ماهی در آن مشاهده نمی‌شود.
حیات وحش دامنه‌های سرسبز ارتفاعات اطراف دریاچه نئور در جنوب شرقی اردبیل هم در گذشته از تنوع و تراکم زیادی برخوردار بوده که به‌دلایل مشابه اکثر آنان از بین رفته است.
دخالت انسان ، تصرف زیستگاه‌های این حیوانات ، توسعه گردشگری طبیعت و ورود بیش از حد دام به مراتع گونه‌های حیات وحش را در تنگنا قرار داده و آنان را به بلندی‌های اطراف مناطقی که پای انسان کمتر به آنجا باز می‌شود، کشانده است. به گفته‌ی کارشناسان ، رودخانه‌های سرچشمه گرفته از دامنه کوه سبلان محل زیست بهترین نوع ماهی قزل آلا موسوم به خال قرمز در ایران است که باوجود ممنوع بودن ، عده‌ای سودجو در بالا دست رودخانه اقدام به صید غیراصولی و حجیم آن می‌کنند که نسل این ماهی را در خطر انقراض قرار داده است.
بخشی از منطقه جنگلی آقداغ در خلخال، کوه ۴۸۱۱متری سبلان در اردبیل ، دریاچه نئور و غار یخکان در خلخال با ۱۵هزار و ۹۰۰هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده و اثر طبیعی ملی اعلام شده‌اند.همچنین عرض هفت کیلومتری نوار مرزی رودخانه ارس ، منطقه آق داغ خلخال، منطقه گندیمن مشگین شهر و تالاب شورابیل با ۳۲۲هزار و ۷۰۵هکتار به عنوان مناطق شکار ممنوع از سوی حفاظت محیط زیست تعیین شده‌اند.
منطقه آقداغ در خلخال گونه‌های مهم حیوانی نظیر پلنگ ، کل و بز ، گربه وحشی، سیاه گوش و انواع کبک و همچنین گونه‌های گیاهی کمیاب جهانی از جمله درخت ارس، بنه و پسته وحشی را که در حال انقراض جهانی هستند در خود جای داده است. سالانه سه میلیون پرنده با اولین نشانه‌های پاییز از شمال سرد به سوی جنوب گرم مهاجرت کرده و از استان اردبیل در غرب و گلستان در شرق دریای خزر وارد ایران می‌شوند.
حدود سه چهارم این پرندگان در مسیر مهاجرت خود وارد استان اردبیل شده و در زیستگاه‌های آن به‌صورت موقت مانده و یا تمام فصل سرد را سپری می‌کنند.
پلیکان‌های خاکستری ، اردک چشم طلایی ، اردک تاجدار ، غاز خاکستری ، غاز، زنگوله‌بار ، عروس ، باقرقره ، باکلان کوچک و لک لک سیاه از پرندگان مهاجر و از پرندگان بومی دراج ، قرقاول ، مرغابی ، خوتکا ، چنگر ، قو ، حواسیل ، آنگوت و کاکایی در استان اردبیل مشاهده می‌شوند.
خوک وحشی که زاد و ولد سریعی دارد و بطور عمده در مناطق جنگلی جنوب استان اردبیل زندگی می‌کند به‌دلیل ایجاد شخم طبیعی و کمک به تجزیه گیاهی و تامین غذای پرندگان و جوندگان برای زیستگاه خود بسیار مفید است.
تجاوز انسان به جنگل‌ها و نابودی این زیستگاه‌های طبیعی اغلب باعث روی آوری این حیوان به کشتزارها و باغات و وارد ساختن خسارت به محصولات می‌شود.
آتش سوزی در جنگل‌ها و مراتع هم از عوامل مهمی است که به‌واسطه ندانم‌کاری انسان و یا شرایط خاص طبیعی ، زیستگاه‌های حیات وحش و گونه‌های گیاهی را از بین می‌برد.
کوچ عشایر هم که در قدیم توسط احشام انجام می‌شد اکنون با وسایل نقلیه موتوری انجام می‌گیرد و چرای خارج از اندازه دام در مراتع عامل مهم دیگری در نابودی زیستگاه‌هاست. طی چند سال اخیر در جنگل‌های استان اردبیل آتش‌سوزی‌هایی بروز می‌کند که کارشناسان، شرایط مساعد از جمله گرما و خشکی هوا را به عنوان یکی از علل این رویداد ناگوار در استان مطرح می‌کنند.
حدود ۴۰هزار هکتار جنگل در استان اردبیل وجود دارد که درختانی چون فندق، راش، بلوط ، ممرز ، ازگیل و گوجه‌وحشی گونه‌های غالب محسوب می‌شوند.
گزارش خبرنگار ایرنا حاکیست که برخی شکارچیان سودجو به طور غیرقانونی وارد شکارگاه‌های استان شده و اقدام به شکار غیرمجاز حیواناتی از جمله کبک ، خرگوش ، سحره کوهی ، عقاب و باز می‌کنند.
گیاهان استان اردبیل هم ۶۶۷گونه اعلام شده است اما با توجه به مطالعاتی که انجام گرفته تعداد گیاهان استان اردبیل نباید کمتر از پنج هزار گونه باشد و باید ارزش آن‌ها شناسایی شوند و اگر در معرض خطر باشند احیا شوند.
زهرا پیشگاهی فرد ، دبیر کمیته گردشگری علمی ایران می‌گوید : از مشکلات بخش گردشگری در ایران کم توجهی گردشگران به موضوع حفاظت از طبیعت است که پیامد آن تخریب محیط زیست و مکان‌های دارای جاذبه می‌باشد که باید در این زمینه فرهنگ‌سازی و راه‌کارهایی برای رفع این مشکل اندیشیده شود.
مسوول نظارت و بازرسی اداره کل حفاظت محیط زیست اردبیل هم می‌گوید: چرای بی رویه دام بیش از ظرفیت ، تبدیل زمین‌های مرتعی به زمین کشاورزی به‌ویژه در مناطق کوهستانی با شیب بیش از ۱۰درصد ، وجود تعداد زیاد شکارچیان ، تخریب جنگل به منظور تامین سوخت هیزمی و نظایر آن و صید آبزیان با ژنراتور و سموم شیمیایی از عوامل عمده تهدیدکننده زیستگاه‌های جانوری در استان اردبیل هستند.
رضا آقایاری، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : تعداد ۲۰۴گونه جانوری شامل پستانداران ، پرندگان ، خزندگان ، دوزیستان و ماهیان در استان اردبیل وجود دارد. او گفت: ۱۲۵گونه پرنده در استان اردبیل شناسایی شده‌اند که ۸۵گونه آن مهاجر هستند.
وی افزود: شمار تعدادی از گونه‌های جانوری در استان به دلیل تخریب زیستگاه‌ها و شکار بی‌رویه و عوامل انسانی کاهش یافته است و در صورت ادامه این روند منجر به انقراض آنان خواهد شد.
او گفت: قوچ ، میش ، کل ، بز ، کبک دری ، قزل آلای خال قرمز ، پلنگ و سیاه گوش ازجمله این گونه‌های درحال انقراض هستند.
منبع: ایرنا