عبدالله بیک خورمیزی

دانشجوی زیست شناسی

ماجرا از این قرار است که روز چهارشنبه 2 آبان 86،تعداد 73 دلفین خودکشی کردند . طی چند ماه گذشته تا به حال ۱۵۱ دلفین در ساحل خلیج فارس با زندگی خداحافظی کردند که هنوز کسی دلیل قطعی مرگ آنها را اعلام نکرده است !

ظهر چهارشنبه ماهیگیران محلی دلفینها را در حالیکه نیمه جان به ساحل آمده بودند به دریا باز گرداندند ولی باز هم آنها دسته جمعی به ساحل آمده و با زندگی وداع کردند.دلایل زیادی از طرف افراد مختلف در این باره بیان شده است.در گفتار زیر به بررسی بعضی از این دلایل می پردازیم.

·        آلودگی مواد نفتی در خلیج فارس

·        لوازم و تجهیزات صیادی

·        تاثیرات راداری و اختلال گیرندگی

·        مواد شیمیایی از جمله مازوت

·        افسردگی

یکی از مهمترین دلایل ذکر شده آلودگی مواد نفتی در خلیج فارس می باشد.همچنین بندرگاه ها، اسکله های متعدد ، آلودگی ناشی از تخلیه فاضلاب و زباله شناور، تغییرات شدید اقلیمی و بروز خشکسالی و سایر عوامل طبیعی موجب می شود که پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب دریا و سلامت و کیفیت محیط زیست دریایی دستخوش تغییرات شده و نهایتاً سلامت موجودات آبزی به خطر افتاده و تلفات آنان را به دنبال خواهد داشت

علاوه بر علل یاد شده با توجه به شواهد و علائم و با توجه به این که آب های دور از ساحل شرق شهرستان جاسک از جمله محل عبور تن ماهیان در این فصل است و دلفین ها به عنوان گونه های همراه تون ماهیان محسوب می شوند در نتیجه هنگام صید به روش صید محاصره ای (پرساین) دلفین ها به دام می افتند و این امر به کرات در گذشته به تعداد چند قطعه در هر سری اتفاق افتاده و این می تواند یکی از عمده ترین دلایل مرگ دلفین ها باشد که هم اکنون در دست بررسی است.

البته برخی دیگر از احتمالات مثل تأثیر مواد شیمیایی و یا بیماری نیز در حال بررسی است .یکی از احتمالات مهم در سری دوم مرگ دلفین‌ها، تاثیرات راداری و اختلال گیرندگی در دلفین‌هاست.

رئیس گروه متخصصان دلفین شناس اتحادیه جهانی حفاظت از حیات وحش (IUCN) گفت؛ در سراسر جهان بزرگ ترین تهدید دلفین ها در چند دهه اخیر که موجب مرگ ومیر آنها شده است، لوازم و تجهیزات صیادی است. «رندال ریوز» افزود؛ در سال های اخیر دانشمندان دریافته اند که مشکلات عمده دیگری نیز شامل تاثیرات صیادی بیش از حد و آسیب های زیستگاهی روی صید دلفین، آشفتگی و آسیب به دلفین ها با قایقرانی، فعالیت های کشتیرانی و احتمالاً حوادث ناشی از سایر فعالیت های انسان در اقیانوس مانند اکتشافات نفت و گاز و تمرینات نظامی در مرگ و میر دلفین ها موثر است.
وی در خصوص علت اصلی خودکشی دسته جمعی دلفین ها گفت؛ این موضوعی است که هنوز دانشمندان در مورد آن تردید دارند. به نظر می رسد که حداقل در برخی نمونه ها حیوانات شکار را تا مناطقی دنبال می کنند که به دلیل عمق توپوگرافی برای ردیابی دلفین ها ناآشنا و خطرناک هستند و با تغییرات جزر و مدی دلفین ها به گل می نشینند. اما هنوز یک علت اصلی مشخص مورد توافق نبوده و این سوال باید بر اساس نمونه های موردی پاسخ داده شود.

طبق مطالعات بانک جهانی  آلودگی خلیج فارس 47 برابر آب‌های آزاد جهان است. 60 درصد آلودگی خلیج فارس ناشی از تردد نفتکش‌ها،  22درصد ناشی از عملیات اکتشاف نفت وسکوهای نفتی و10درصد مربوط به عوامل طبیعی مثل نشت گاز از لایه‌های زمین است 8 تا 10درصد باقیمانده نیز ناشی از پساب‌های صنعتی و پالایشگاهی است که از خشکی به خلیج می‌ریزد

بر این اساس مرگ دلفین‌ها نه تصادفی است و نه خودکشی آنها صحت دارد، بلکه ناشی از آلودگی‌های موجود در خلیج فارس به ویژه آلودگی ناشی از لکه 20کیلومتری ایجاد شده از رها شدن 100 تن مازوت در خلیج فارس است.

دکترسید محمد باقر نبوی مدیرکل دفتر زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: عده ای مرگ دلفین ها را به ورود نفت و مازوت به سواحل بندرعباس مربوط می سازند که من این احتمال را رد می کنم چراکه ورود این مازوت فقط در عرض حداکثر ۱۰۰ متری ساحل بود و این در حالی است که مرگ دلفین ها در سواحل جاسک اتفاق افتاده است که ۲۵۰ کیلومتر با بندرعباس فاصله دارد و با توجه به اینکه جریان آب نیز از سمت بندر جاسک به بندر عباس در حرکت است احتمال جابجایی آلودگی به آن منطقه دور از ذهن می باشد.
وی احتمال گیر افتادن این جانوران در تور صیادی را نیز منطقی ندانست و گفت: با وجود اینکه در مطالعه اولیه این لاشه ها، آثارزخم بر بدن تعدادی از آنها دیده می شود، اما به نظر با توجه به تعداد زیاد آنها این حدس نیز محتمل نخواهد بود.
وی آلودگی های شیمیایی را مهمترین احتمال در مرگ دلفین ها عنوان کرد.

دلـفـیـن‌هـا؛ عاطفی‌ترین موجودات دریایی

دلـفـیـن‌هـا؛ عاطفی‌ترین موجودات دریایی هستند که به صورت خانوادگی زندگی می‌کنند و در اثر مرگ یکی از هم‌نوعان خود به خودکشی دسته‌جمعی اقدام می‌کنند یعنی به ساحل می‌آیند (Mass stranding) اگرچه مدیرکل محیط زیست استان هرمزگان صید صنعتی را تنها در مرگ گروه دوم دلفین ها بی تاثیر اعلام کرد و فقط مرگ گروه اول را به صید با شیوه پرساین مربوط دانست سازمان شیلات ایران با ارائه گزارشی کشتی های صیادی را از هرگونه خطایی در صید دلفین ها تبرئه کرد. کارشناسان صید در این گزارش دلفین ها را باهوش تر و سریع تر از آن دانسته اند که در تورهای پرساین به تله بیفتند.

دکتر محمد باقر نبوی معاون محیط‌زیست دریای سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: به منظور پیشگیری از حوادث مشابه قرار است ساز و کارهایی برای نظارت و پایش دائم در منطقه شکل گیرد. همچنین با آموزش‌های لازم به مردم منطقه و بومیان این امکان فراهم‌آید که درصورت مشاهده هر گونه تخلف یا عارضه غیرمتعارف به‌ویژه مسائل مرتبط با پستانداران دریایی، مراتب را سریعاً به مسئولان محلی اطلاع دهند تا اقدامات لازم به عمل آید.

شعبانعلی نظامی رئیس سازمان شیلات کشورنیزگفت: احتمال می‌رود علت این مرگ و میر، آلودگی‌های آب، انتشار امواج رادار کشتی‌های جنگی و زیردریایی‌ها یا نوعی بیماری ویروسی باشد.

با توجه به اینکه این دلفین‌ها از گونه‌های بومی خلیج فارس و دریای عمان نبوده‌اند احتمال دارد آمریکایی‌ها برای ردیابی، از این دلفین‌ها استفاده کرده و دلفین‌ها نتوانسته‌اند در آزمایشات دوام آورند، چرا که این گونه دلفین تا 300 مایلی خلیج فارس وجود ندارد. از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد که سامانه ردیابی این دلفین‌ها بر هم خورده و در آنها اختلال ایجاد شده است.

افسردگی یکی دیگرازعوامل موثر بر مرگ آنها بیان شده است. کمبود بعضی از عناصر واسید آمینه ها یی مانند تریپتوفان که پیش ساز سروتونین است باعث ایجاد افسردگی می شود(کاهش سروتونین عامل اصلی افسردگی است).

با توجه به اینکه دلفینها از گونه های در حال انقراض می باشند، لذا انتظار می رود این موضوع توسط مسئولان مربوطه مورد توجه بیشتری قرار گیرد تا شاهد مرگ ومیر بیشتر این موجودات دوست داشتنی نباشیم.