حیات زمین در معرض موج جدید انقراض قرار دارد، در 500 سال گذشته  844  گونه منقرض شده اند و بیش از 16000 گونه دیگر در معرض خطر قرار دارند. دو سوم لاک پشت های دریازی تا سال 2025 از بین خواهند رفتٍ، اخیرا میمون های بزرگ به میزان 50 در صد در بخشهایی از آفریقا کاهش یافته اند، نیمی از پستانداران کیسه دار و یک سوم دوزیستان نیز در معرض خطرند و بدون تردید 40 درصد جانوران و گیاهان آسیایی بزودی ناپدید خواهند شد. اما همه اینها ممکن است تنها  تصوری از تعداد واقعی گونه های مواجه با انقراض باشد. هر چند تا کنون تنها 1.5 میلیون گونه توصیف شده است ولی تعداد گونه ها  بین 5 تا 30 میلیون تخمین زده می شود. به این دلیل تعدادی از متخصصین پیش بینی می کنند که در هر 20 دقیقه یک گونه و یا 27000 گونه در هر سال منقرض می شوند.

متخصصین حفاظت گونه ها معتقدند که انسان از این جهت که ارزش بالایی برای  تنوع و زیبایی طبیعت قایل است و تنوع زیستی یک منبع حیاتی برای او محسوب می شود، دارای یک التزام اخلاقی برای حفاظت سایر گونه هاست. در واقع ما برای تهیه غذا، اکسیژن و منابع طبیعی، بازیافت زباله ها و خاکهای حاصلخیز برای کشاورزی  به اکوسیستم ها اتکا داریم. ارزش کل خدمت رسانی  طبیعت به انسان سالانه نزدیک به 33 تریلیون دلار برآورد می شود.

گیاهان و جانوران منابع اصلی غذاهای جدید و داروها، نیزمحسوب می شوند، در دنیای امروزه  بیش از 20000 گونه گیاهی بعنوان دارو مورد استفاده قرار می گیرد. بنابر این حفظ گونه ها به حفاظت خود ما در برابر بیماریها نیز کمک می کند.

موج انقراض ششم

در تاریخ زمین شناختی، فرآیندها و بلایای طبیعی از دلایل پنج انقراض توده ای مهم می باشد  در حالیکه انقراض ششم بواسطه عملکرد یک گونه_انسان_ است. جمعیت حدود شش میلیاردی  انسان بر روی زمین به روشهای مختلفی باعث کاهش تنوع زیستی می شود. بوجود آمدن و از بین رفتن طبیعی گونه ها بخشی از تکامل است  ولی متخصصین معتقدند که نرخ انقراض اخیر 100 تا 1000 بار بزرگتر از آنچه می باید باشد، می باشد. انقراض پرندگان اولین اشاره به این موضوع بود اما در سال 2004 مطالعه کاهش پروانه ها و گیاهان، آن را تایید کرد.  

انسانها با توسعه کشاورزی در حدود 10000 سال قبل  شروع به تخریب اکوسیستم ها کردند، شیوه های  شکار و ایجاد آتش همراه با تغییرات آب و هوایی تعدادی از پستانداران بزرگ و پرندگان را منقرض کرد.

استرالیا، آمریکای شمالی و جنوبی تا بیش از 86 درصد پستانداران بزرگ خود را پس از ورود انسان از دست دادند، گونه هایی از قبیل تنبل زمینی، ماموت، گربه دندان شمشیری و موآها از این گروه می باشند.

فقدان زیستگاه

عمده ترین دلیل انقراض از دست دادن زیستگاه می باشد. اکوسیستم ها از مناطق مرطوب گرفته تا چمنزارها و جنگلهای سردسیر تا تپه های مرجانی در معرض پاکسازی، توسعه و استفاده انسان قرار می گیرند، حتی زیستگاههای تکه تکه شده توسط جاده ها و سدها، می توانند باعث آسیب پذیری بیشتر گونه ها شوند. در واقع تکه تکه شدن باعث کاهش اندازه جمعیت ، افزایش درون آمیزی و بیماریها می شود.

جنگلهای بارانی آمازون امروزه با نرخ 24000 کیلومتر مربع در سال پاکسازی می شود و این رقم تخریب  در تمام دنیا معادل 90000 کیلومتر مربع جنگل در سال می باشد.

قطع درختان در آفریقای شرقی باعث تخریب پارکهای تفریحی شده است، سنگاپور 95 درصد جنگلهای بارانی خود را از دست داده، آسیای جنوب شرقی ممکن است تا 74 در صد جنگلهایش را  از دست بدهد. بیش از یک چهارم خشکیهای زمین مورد استفاده کشت وزرع قرار می گیرد و در 54 کشور 90 درصد جنگلها تخریب شده است.

مهاجمان بیگاته

بعضی از گونه های در معرض خطر می بایستی با مهاجمان بیگانه رقابت کنند که این موضوع بزرگترین تهدید ثانویه برای گونه های نادر می باشد. گونه های معرفی شده آنها را شکار می کنند، از غذای آنها استفاده می کنند، آنها را بیمار می کنند یا به طرق مختلف دیگری  آنها را نابود می کنند. دریانوردان، گربه ها، سگها ، رتها، روباه ها، خرگوش ها و راسوها را به مناطق جدید بردند و زمین را مک دونالیزه کردند.

در استرالیا، خرگوشها و روباه ها، کیسه داران بومی را به سمت انقراض کشاندند، در زلاند نو راسوها طوطی فاقد پرواز Kakapo را به سمت نابودی هل دادند، در آمریکای شمالی در سال 1980 صدفهای اروپایی کوچک توسط صنعت کشتیرانی وارد آبراهه ها شد و آنها را مسدود کرد، در آمریکا حضور بلوط باعث تلفات زیاد از طریق معرفی زنگ گیاهان شد، در دریاچه ویکتوریای کنیا ماهی Nile perch به طرز اعجاب برانگیزی از سال 1959 با تغذیه اش خود را در میان 200 گونه ماهی cichlid به پیش می برد، در مریلند آمریکا ماهی پرخور snakehead جنوب شرقی آسیا مزاحم ماهیان بومی و مرغان آبزی شده است.

استحصال

استحصال، شکار، جمع آوری، ماهیگیری یا تجارت از دیگر عوامل انقراض می باشد. شکار گاومیش کوهان دار آمریکایی جمعیت 30 میلیونی این جانور قبل از ورود اروپاییان را به 750 جانور در سال 1890 تقلیل داد. نهنگها به سبک غیر اخلاقی مورد بهره برداری قرار گرفتند به گونه ای که کمیسیون بین المللی نهنگها در سال 1986 رای به تععین مهلت قانونی برای شکار اکثر نهنگها داد، به عنوان مثال  نهنگهای آبی  جمعیتشان از حدود  300000 به تنها چند هزار کاهش یافته است.

امروزه ما تجاوز به اقیانوسها را با صید بیش از حد ماهیها ادامه می دهیم. گونه های مور استحصال شامل ماهی تن، اره ماهی، ماهی آزاد ، کوسه ها و خرچنگهای دراز می باشد. امروزه استحصال بیش ازحد دستجات ماهیان کوچکتر مانع از بازیابی جمعیت ماهیانی که از آنها تغذیه می کنند و ارزشمند تر محسوب می شوند، می گردند.

صید ماهی Cod(یک نوع ماهی مربوط به اقیانوس اطلس شمالی) در سال 1992 بدنبال در معرض نابود شدن آن، در کانادا ممنوع شد. مدیریت بهتر ممکن است به حفظ گونه ها کمک کند اما ممکن است گونه ها  پیش از این، از بین برده شده باشند.

گونه های دیگری نیز ممکن است ندانسته نابود شوند مثل دلفین ها، نهنگهای کوچک و لاک پشتان دریازی که همرا سایر گروهها به دام می افتند. استحصال بیش از حد ماهیان حتی به حیات وحش خشکی نیز صدمه می زند.

یکی دیگر از چالش های مهم حفاظت گونه ها، تجارت گونه های نادر، دومین تجارت غیر قانونی نسبت به مواد مخدر وبا ارزشی بیش از ارزش  سلاحهای غیر مجاز، حدود 10میلیارد دلار در هر سال می باشد.

ماهی های مناطق حاره، پرندگان( به خصوص طوطی) و سایر جانورانی که به عنوان اهلی فروخته می شوند مثل لاک پشتان، نهنگها و کوسه ها که بواسطه خوشمزه بودن گرانبها می باشند، از دیگر جانوران مورد داد و ستد می باشند.

سایر گونه ها مثل ببرها، اسب های آبی و کرگدنها، بزهای کوهی  به خاطر استفاده از اعضای بدنشان ( مثل استخوان، کیسه صفرا که استفاده دارویی دارد)  کشته می شوند. پرها، شاخها، تخمها و سایر نشان های جانوران بی پروا قاچاق می شود. تجارت عاج فیلها در سال 1990 غیر قانونی اعلام شد اما با وجود این حدود 4000 فیل هر ساله به صورت غیر قانونی کشته می شوند.

کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های در معرض خطر سازمان ملل (CITES) در سال 1975بدین منظور تاسیس شد، TRAFFIC ارگانی دیگر برای کنترل تجارت گونه های نادر است. آزمایشگاهی برای آشکار شدن تجارت غیر قانونی در آمریکا بوجود آمده است. تجهیزات تعیین کننده بافت خرس و انواع مختلف خزها به تشخیص واردات غیر قانونی کمک می کند اما تعدادی از متخصصین معتقدند که می بایستی تجارت محدود گونه ها به منظور حفظ شان مجاز باشد.

آلودگی

آلودگی یکی دیگر از مباحث جدی است. چنانچه حیوانات مستقیما  کشته نشوند، آلودگی می تواند در تولید مثل آنها تاثیر گذارد، و تکوین جنسی آنها را دچار اختلال کرده و رفتارهای رهاسازی سلولهای جنسی را مورد هدف قرار دهد.

جیوه، دی اکسینها، هورمنهای صنعتی، آفت کشها و سایر هیدروکربنهایی مثل DDT و PCB در همه جا یافت می شوند، حمل می شوند و گسترش می یابند. آلودگیهای سرطان زا مسبب سرطان والهای کانادایی هستند. فاضلاب ها باعث تخریب  مرجانهای  کارائیب هستند، در حالیکه بارانهای اسیدی، ماهی ها و درختان را در اروپا از بین می برند. پسماندهای رادیو اکتیو در تمام اقیانوسها و اکوسیستم ها یافت می شوند.

نشت نفت برای کشتن پرندگان دریایی  هم در دریاها و هم در مناطق ساحلی در نواحی مثل پاکستان، اسپانیا و جزایر گالاپاگوس ادامه دارد. بین سالهای 1993 و 2002، 580000 تن نفت در 470 واقعه مجزا به داخل دریاها رها شده است.

اقدامات حفاظتی

اتحادیه بین المللی  حفاظت از گونه های در معرض خطر دنیا (IUCN) لیست سر(Red List) ، فهرست سالانه ای از گونه های در معرض خطر، را منتشر می کند.  IUCN، دولتها و متخصصان حفاظت  در جهت حفظ این گونه ها و آموزش مردم منطقه تلاش می کنند.

در سال 1872 پارک ملی Yellowstone  در آمریکا، اولین پناهگاه حفاظتی پیشرفته  دنیا شد. در طی قرن گذشته 44000 منطقه حفاظت شده که 10 درصد کل زمین را تشکیل می دهد، طراحی گردید. در حالیکه مناطق حفاظت شده اقیانوسها تنها یک درصد کل اقیانوسها را تشکیل می دهد، مناطق بیشتری برای حفاظت مورد نیاز است.

تشخیص مناطق داغ تنوع زیستی ممکن است کمکی به توجه به منابع گونه ها باشد. اکوتوریسم نیز می تواند به عنوان بخشی از حل مسئله مطرح شود اما خودش می تواند ایجاد مشکل نماید. بازگشت  نظارت بر جنگلها و سایر زیسنگاهها به ساکنان بومی اش می تواند به حل مسئله کمک نماید.

در آفریقا 2 میلیون کیلومتر مربع به عنوان مناطق حفاظت شده طراحی شده است. در سال 2002 برزیل پارک ملی پهناورTumucumaque ، بزرگترین جنگل حفاظت شده گرمسیری در دنیا را تاسیس کرد و در همین سال استرالیا بزرگترین منطقه حفاظت شده دریایی جهان را راه اندازی کرد.

معرفی مجدد گونه ها یک موفقیت محسوب می شود. به گونه ایکه  بعضی از محققین از معرفی مجدد حیوانات بزرگی مثل شیر و فیل به آمریکا و وال به انگلستان دفاع می کنند. ممکن است درآینده بتوان گونه های منقرض شده را با روش شبیه سازی احیا کرد. 

منبع: NewScientist.com,2006